پسته از نظر طب سنتی گرم و خشک بوده و مناسب افراد گرم مزاج نیست. پسته بسیار مقوی است و حاوی ویتامین‌های B, B1 , E بوده و املاح مغذی شامل آهن ، پتاسیم ، فسفر و کلسیم را داراست. مغز پسته بدلیل دارا بودن آهن ، خون‌ساز است و خام آن به افراد که از کم خونی رنج می‌برند توصیه می‌گردد.
ایران با پانصد هزار هکتار باغ بارور (باغ پسته پنج سال به بالا) دومین صادرکننده پسته در دنیا بعد از آمریکاست و کشور ترکیه هم مقام سوم کشت پسته را دارد. بازارهای هدف فعلی کشورهای همسایه و حوزه خلیج فارس ، روسیه ، هند ، چین و آلمان هستند، که امیدوارم با ورود تاجران به این حوزه بازارهای اروپا و آفریقا را بتوانیم به اهداف تجارتمان در صادرات اضافه کنیم.
در این قسمت با انواع پسته های موجود در ایران آشنا می‌شویم.
استانهایی که باغ و کشاورزی پسته دارند
خوب است بدانیم به جز کرمان (کرمان ، سیرجان و رفسنجان) ، سمنان (دامغان) ، قزوین (بوئین زهرا) و فارس (نی‌ریز) که هشتاد درصد پسته های ایران از این مناطق تأمین می‌گردد بیست درصد دیگر پسته در استانهای دیگر با چه مقدار برداشت میشود.
در سیستان و بلوچستان (زاهدان و خاش) ۱۲۰۰۰ تن ، خراسان جنوبی (بشرویه) که رتبه پنجم سطح زیر کشت پسته در کشور و رتبه هفتم تولید را دارد ۲۴۰۰۰ تن ، تهران (ورامین) ۲۰ تن ، آذربایجان شرقی (اسکو، مرند و آذر شهر) ۱۸۰۰ تن ، آذربایجان غربی (ارومیه و سلماس) ۱۲۰ تن و کردستان (بانه) ۲۵ تن تا سال ۱۴۰۲ برداشت شد. این درحالیست که مجموع این ارقام تنها بیست درصد از تولید پسته کل کشور را شامل میشود.
تاریخچه ای از پسته در ایران
قدیمی ترین اثری که از پسته در جهان بدست آمده ، قطعه چوب نیمه سوخته‌ای مربوط به عصر حجر است که در حدود دو هزار سال پیش در اطراف شهرستان فسا (استان فارس) پیدا شد و اکنون در موزه پاریس نگهداری میشود.
درخت پسته حدود چهار هزار سال قبل در ایران وجود داشته و از ایران به سایر نقاط جهان منتقل گردیده است.
از دویست سال قبل پسته مازاد ایران که از نواحی قزوین ، دامغان ، خراسان ، یزد و نواحی اصفهان تأمین می‌شده به روسیه صادر می‌شد.
قدمت مناطق رفسنجان ، کرمان ، سیرجان ، یزد ، اصفهان و زرند بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ سال بوده و سابقه شهربابک ، زاهدان ، سراوان ، درگز ، ورامین ، آباده و داراب در کشت پسته کمتر از ۱۰۰ سال است. با زیاد شدن محصول پسته در نواحی پسته خیز کرمان ، مازاد آن از طریق بندر عباس به انگلستان و مستعمرات آن (هندوستان ، عمان ، مسقط ، بین النهرین) صادر می‌گشت.
عمده ترین مشتریان پسته ایران دو امپراتوری بزرگ روس و انگلیس بوده‌اند که تقریباً ۸۰ تا ۹۰ درصد پسته صادراتی ایران را و پس از آنها امپراتوری عثمانی و آلمان مابقی را خریداری می‌کردند.
طی بیش از نود سال ۱۲۶۸ تا ۱۳۵۹ بر اساس دفاتر گمرکی موجود ، جمع کل میزان پسته صادراتی به ۸۰ کشور جهان ۲۲۱ هزار تن بوده که ۱۰۵ هزار تن به آمریکا رفته، در این مدت عمده ترین رقیب پسته ایران کشور ترکیه بوده که بدلیل کیفیت پایین محصولش اهمیت چندانی نداشته.
خلأ ناگهانی از قطع روابط با آمریکا در سال ۱۳۵۹ برای توسعه باغات کالیفرنیا این فرصت رو ایجاد کرد و بهمین منظور اتحادیه پسته کالیفرنیا بوجود آمد، بطوری که در سال ۱۹۹۳ میزان محصول پسته آمریکا به حدود ۸ هزار تن رسید. کیفیت و مرغوبیت و تنوع ارقام پسته آمریکا کمتر از یک سوم میزان محصول پسته ایران است.
ارقام پسته در ایران
در ایران حدود ۹۰ رقم پسته در مناطق مختلف کشور کشت میشود. از مهمترین آنها میتوان اکبری ، احمدآقایی ، کله قوچی ، فندقی یا اوحدی ، پسته قزوینی ، بادامی زرند ، ممتاز ، خنجری دامغان ، شاه پسند دامغان و سفید پسته نوق را نام برد.
ارقام پسته بر اساس زمان گلدهی و زمان رسیدن
ارقام پسته زمان گلدهی متفاوتی دارند و بر طبق زمان گلدهی شان در معرض سرمازدگی و یا گرمازدگی قرار می‌گیرند.
ارقام زود گل : سفید پسته نوق ، کله قوچی ، ایتالیایی
ارقام متوسط گل : احمدآقایی ، فندقی ، بادامی زرند
ارقام دیر گل : اکبری ، قزوینی ، جندقی ، ابراهیمی
در زمان کشت باید با توجه به دما و شرایط آب و هوایی منطقه کشت رقمی انتخاب گردد که نهال پسته کمترین خسارت را ببیند . در ارقام دیررس پر شدن مغز پسته دیرتر از ارقام زودرس صورت می‌گیرد.
ارقام پسته خیلی زودرس
رضایی زودرس، فندقی زودرس، قزوینی خیلی زودرس، ایتالیایی خیلی زودرس
ارقام پسته زودرس
فندقی، قزوینی زودرس، ایتالیایی زودرس، موسی‌آبادی
ارقام پسته متوسط رس
کله قوچی، بادامی، نیش کلاغی، خنجری دامغان، شاهپسند دامغان، امیری، سیف الدینی
ارقام پسته دیررس
اکبری، احمدآقایی، بادامی ریز زرند، ممتاز، سفید پسته نوق، هراتی، فندقی ۴۸
انس پسته
انس معیاری برای تشخیص ریز و درشتی بودن پسته است که در تعیین قیمت آن فاکتور مهمی محسوب میشود ، هرچه انس شکل و فرم پسته کمتر باشد پسته درشت است. از آنجایی که کل بار یک کیسه پسته یکدست و یکی نیست برای تعیین انس از دو مقدار استفاده میشود. بطور میانگین ۲۰-۲۴ یعنی در این بار انس ۲۰ تا ۲۴ موجود است.
خیلی درشت (انس ۱۸-۲۰) ، درشت (انس ۲۰-۲۲) ، متوسط (انس۲۰-۲۶) ، ریز (انس ۲۶-۲۸) ، خیلی ریز (انس ۲۸-۳۶)
انس وزنی ــ در پسته ها نوعی انس گیری می‌باشد که در قیمت گذاری اهمیت دارد ، در واقع برای هر صد گرم پسته ، پوست گرفته میشود و مغز پسته بالای ۵۵ گرم باشد می‌گویند پسته خوش مغز است و اکثر پسته های کرمان اونس وزنی بالای ۵۵ تا ۶۰ درصد را دارند.
انس خندان ــ این نوع انس پسته برای پسته های دستچین در واقع به روش انس شکل و فرم محاسبه میشود با این تفاوت که بدلیل دستچین شدن (جدا کردن پسته های بسته از یکبار درهم) وزنه محاسبه دو گرم بیشتر است. و انس تک رقمی خوانده میشود ، انس ۱۸ اکبری یا انس ۱۹ کله قوچی مرغوبترین و گرانترین پسته ها از نظر قیمت گذاری انسی هستند.
انس پسته چگونه محاسبه میشود؟
ترازوی انس گیری و معمولاً یک کیسه ۲۵ تا ۵۰ کیلو پسته لازم است تا انس دقیق را محاسبه کنیم.
در یک کفه ترازو یک وزنه ۱۴۰ گرمی قرار می‌دهیم ، در کفه دیگر ترازو به اندازه ای پسته می‌ریزیم تا ترازو به حالت تعادل قرار گیرد. سپس پسته‌های وزن شده را در دسته های ۵ تایی قرار می‌دهیم و سپس تعداد دسته‌ها را می‌شماریم. عددی که بدست می‌آید را حد پایین انس درنظر می‌گیریم ، اگر در شمارش تعدادی پسته در یک دسته پنج تا نشد ، بار دیگر این کار را تکرار می‌کنیم و پسته های باقیمانده از انس گیری اولیه را هم در انس گیری ثانویه لحاظ می‌کنیم ، برای رفع هرگونه شک و شبهه هم حد بالای انس را بعد از شمارش دسته ها بعلاوه یک می‌کنند.
البته این در انس خندان فقط یکبار محاسبه میشود و هر تعداد دسته بود همان انس خندان پسته میشود ، پسته های خارج از دسته را هم در نظر نمی‌گیرند.
پسته قزوین
در مناطق مختلف استان قزوین پسته های مختلفی از خیلی زودرس و زودرس کاشته شده ، هرچند این نوع پسته دیرگل است اما بدلیل شرایط خاص هوا و املاح در خاک منطقه ای از قزوین به نام بوئین زهرا پسته های این منطقه از قندی ترین و چرب ترین پسته های جهان هستند.
این غلظت قند و چربی فراوان در این نوع پسته باعث شده با اینکه انس فرمی آن از ۲۸ تا ۳۴ می‌باشد اما بالاترین قیمت را در انواع پسته به خود اختصاص داده ، چرا که بدلیل چربی بالا خلال های درشت و یکدستی را میتوان از آن تهیه کرد و همینطور رنگ سبز بسیار تند آن را مناسب تزیینات گوناگون در صنایع کیک و شیرینی پزی ، گز و سوهان پزی و حتی مصرف در غذاهای سنتی مانند قیمه نثار و استفاده در آبمیوه فروشی ها و بستنی فروشی ها می‌کند.
